Cicadefibula gevonden in Utrecht
Bij het Meldpunt Archeologie van Landschap Erfgoed Utrecht is een bijzondere vondst gemeld uit de gemeente Utrecht: een unieke fibula (mantelspeld) van een cicade (krekel) uit de Romeinse tijd, daterend tussen 170-300 n. Chr. Dergelijke mantelspelden van cicaden zijn voornamelijk afkomstig uit de Balkan en komen in de rest van Europa nauwelijks voor. Deze vondst gedaan met een metaaldetector, lijkt erop te wijzen dat vrouwen uit verre streken hun echtgenoot (in militaire dienst) vergezelden naar hun nieuwe standplaats langs de Rijngrens, de limes, van het Romeinse Rijk.
Volgens archeoloog Alexander van de Bunt zijn er aanwijzingen dat deze bijzondere fibula aan een vrouw toebehoorde. Waarschijnlijk was zij afkomstig uit het Donaugebied en woonde daarom tijdelijk in het Utrechtse gebied in de nabijheid van de Romeinse legerplaats Fletio (Leidsche Rijn). Zo kennen we in Hongarije de Keltische stam van de Eravisci, waar cicadenfibulae een belangrijk onderdeel vormden van de vrouwendracht. Ook komen soortgelijke insectfibulae in Brittannië voor, waarschijnlijk als gevolg van contacten met militairen afkomstig uit de Romeinse provincie Pannonië (Balkan).
Reconstructie
In de antieke oudheid stonden deze cicaden symbool voor veel belangrijke zaken in het leven, zoals seks, wederopstanding, dood en het bereiken van een spirituele extase. Aan de fibula valt onmiddellijk op dat de vleugels van de krekel bestaan uit verschillende verdiepte cellen, waar nog steeds sporen te zien zijn van rode email (gesmolten glas). Oorspronkelijk waren deze cellen hiermee volledig gevuld. Het gebruik van email of glaspasta was in de Romeinse tijd niet alleen zeer gebruikelijk om mantelspelden mee te versieren, maar werd ook gebruikt voor andere sieraden zoals kettingen, hangers en armbanden.
Zingende insecten
Hoewel wij tegenwoordig het doordringende geluid van de cicade tijdens de warme zomerdagen niet altijd even goed kunnen waarderen, waren de Grieken en later de Romeinen gefascineerd door deze kleine diertjes. Sterker nog, ze schreven vele mythologische verhalen en gedichten die gewijd waren aan de zingende insecten. Het zoemende geluid dat zij maken is een belangrijk onderdeel van het paringsritueel, waarbij alleen het mannetje geluid maakt om het vrouwtje duidelijk te maken dat hij wil paren. Zo zou de Griekse filosoof Socrates via een gedicht de woorden in de mond zijn geschoven ‘Gezegend de cicaden, wier vrouwen nooit spreken’,
Ook iets gevonden in de provincie Utrecht?
Meldingen dragen bij aan kennis en behoud van archeologisch erfgoed. Bij het Meldpunt Archeologie van Landschap Erfgoed Utrecht kunnen experts je meer vertellen over je vondst. Neem daarom gerust contact op met het meldpunt, dat kan via meldpunt.archeologie@landschaperfgoedutrecht.nl en telefonisch via 030 220 5534. Iets gevonden buiten de provincie Utrecht? We verwijzen je graag door naar de site van de Portable Antiquities of the Netherlands (PAN).